Władza sądownicza w Polsce.

                       

Dział: Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej.

 

Temat: Władza sądownicza w Polsce . Organy kontroli i ochrony prawa.

 

Temida – w mitologii greckiej bogini i uosobienie sprawiedliwości, prawa i wiecznego porządku.

 

Waga - Oznacza ona porównywanie ciężaru dobrych i złych uczynków. Należy obiektywnie rozpatrzyć ciężar dowodu oraz wszystkie okoliczności sprawy. Organ procesowy powinien być pozbawiony stronniczości, uprzedzeń oraz osobistego nastawienia.

Miecz - symbolizuje władzę sędziowską.

Czasami Temida przedstawiana jest z uciętą głową, uosabia to karę. Która musi być sprawiedliwa. Stanowić powinna pewną dolegliwość oraz zarazem równocześnie stanowić wyraz negatywnej oceny zachowań ludzkich.

Opaska na oczach - Element ten zakrywa jej oczy co symbolizuje bezstronność. Cecha ta wyraża się w naszym systemie prawnym jako zasada równości wobec prawa. Wyrażona została w art. 32 Konstytucji RP. Należy podkreślić, iż nie ma od niej żadnych odstępstw, żadnych wyjątków. Nie ma znaczenia status społeczny, ekonomiczny, rasa narodowość, płeć czy wyznanie. Każdy musi być traktowany jednakowo, gdy przyjdzie oceniać jego poczynania.

 

 

1. Zasady funkcjonowania sądów i trybunałów.

 

• Zasada niezawisłości sędziów– sędziowie podlegają konstytucji oraz mają gwarancje:
• Nieusuwalność –odwołanie sędziego jedynie na podstawie orzeczenia sądu
• Immunitet - zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego sądu
• Niepołączalność –zakaz łączenia stanowiska sędziego z mandatem posła lub senatora
• Apolityczność –sędzia nie może być członkiem partii lub związku zawodowego
• Sędziego powołuje Prezydent na wniosek KRS
• Zasada dwuinstancyjności postępowania - możliwość dochodzenia sprawiedliwości w sądach wyższej instancji

• Apelacja - odwołanie się od wyroku pierwszej instancji do sądu odwoławczego

 

Zasada – prawo oskarżonego do obrony

 

Zasada -domniemania niewinności

 

Zasada -jawności rozpraw

 

2. Sądy

 

 

 

 

 

 

 

1. Sąd Najwyższy - nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych

• Skład:
• Pierwszy Prezes (Prezydent powołuje na 6 lat),
• Prezesi Izb, sędziowie (Prezydent na wniosek KRS)

 

• Cztery izby SN:
• Cywilna, karna, wojskowa, pracy i ubezpieczeń społecznych

 

• Funkcje SN:
• Nadzorowanie działalności innych sądów w zakresie orzekania
• Rozpatrywanie kasacji – tj. odwołań od orzeczeń sądów odwoławczych
• Wyjaśnianie przepisów prawa (budzących wątpliwości w praktyce)
• Stwierdzanie ważności wyborów (do Sejmu i Senatu, Prezydenta) oraz referendum

1. Sądy powszechne – (dwuinstancyjne) rejonowe, okręgowe, apelacyjne

• Zajmują się sprawami z zakresu prawa
• Karnego, cywilnego, rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych
• Sądami kierują - prezesi – podlegający ministrowi sprawiedliwości
• Sprawy prowadzą - sędziowie - powoływani przez ministra sprawiedliwości

 

• Sądy powszechne od najniższej do najwyższej instancji
• Sądy rejonowe– wszystko za wyjątkiem zastrzeżonych dla okręgowych (np. rozwody)
• Sądy grodzkie sądzą wykroczenia, które nie są przestępstwami
• Sądy okręgowe – rozpatrują odwołania (apelacje od orzeczeń sadów rejonowych)
• Sądy apelacyjne –rozpatrują odwołania (kasacje –uchylenie lub utrzymanie orzeczenia) od orzeczeń sadów okręgowych

 

 

 

 

1. Sądownictwo administracyjne (dwuinstancyjne)

 

• Wojewódzkie sądy administracyjne – wszystkie sprawy

 

• Naczelny Sąd Administracyjny– na czele Prezes powoływany przez Prezydenta na 6 lat

 

• Kompetencje:
• Kontrola zgodności decyzji administracyjnych z prawem
• Rozstrzyganie sporów między jednostkami samorządu oraz samorządem

a jednostkami administracji państwowej

• Rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji
• Orzekanie zgodności z ustawami - uchwał organów samorządu terytorialnego

 

1. Sądy wojskowe (dwuinstancyjne) – przestępstwa popełnione przez żołnierzy

• Sądy garnizonowe (pierwsza instancja)
• Sądy okręgu wojskowego - druga instancja , a 1 wojskowych z wysokimi stopniami

 

3. Trybunały
4. Trybunał Konstytucyjny (1985 r.)- wyroki ostateczne, jeżeli TK stwierdzi wadliwość aktu to przestaje on obowiązywać

• Skład:
• 15 sędziów (niezawisłych) wybieranych przez Sejm na 9 lat, prezes

 

• Funkcje TK:
• Orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
• Z wnioskiem mogą wystąpić – Prezydent, Marszałek Sejmu, Senatu, Premier,

50 posłów, 30 senatorów, 1 Prezes SN, Prezes NSA, Prezes NIK, RzPO, Prokurator Generalny (Minister Sprawiedliwości)

 

• Orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
• Orzeka o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych
• Bada zgodność z konstytucją aktów prawnych wydawanych przez organy centralne
• Rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa
• Rozpatruje skargi konstytucyjne (prawo skargi ma każdy, ale dopiero po wyczerpaniu postępowania we wszystkich instancjach).

 

1. Trybunał Stanu – sądzi najwyższych urzędników państwowych

• Skład:
• Przewodniczący ( 1 Prezes TS), 2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm
• Przed trybunałem mogą stanąć:
• Prezydent, Premier, ministrowie, Prezesi – NBP i NIK, członkowie KRRiT,

posłowie i senatorowie

• Forma odpowiedzialności przed TS –naruszenie konstytucji bądź ustawy w związku

z zajmowanym stanowiskiem – delikt (łac. przestępstwo) konstytucyjny (utratę praw wyborczych, zakaz zajmowania stanowiska)

 

 

4. Najwyższa Izba Kontroli (NIK) – kontrolowanie działalności administracji rządowej

 

• Podlega bezpośrednio Sejmowi (niezależna od egzekutywy) i przedkłada mu corocznie sprawozdanie z działalności m.in. informacja o kontrolach

 

• Prezes NIK- powoływany/odwoływany przez Sejm na 6 lat (bezwzględną większością –wniosek marszałka, lub 35 posłów za zgodą Senatu), posiada immunitet

 

• Kompetencje:
• Badanie - legalności, gospodarności, rzetelności i celowości działań - organów administracji państwowej, NBP, samorządu terytorialnego

 

• NIK podejmuje działania na wniosek:
• Sejmu, Prezydenta, Premiera, z własnej inicjatywy

 

 

5. Rzecznik Praw Obywatelskich - przyjmuje skargi i interweniuje w przypadku naruszenia wolności i praw obywatelskich (art. 208)

 

• Jednoosobowy urząd stojący na straży praw człowieka i obywatela
• Powoływany przez Sejm - (bezwzględną większością) za zgodą Senatu na 5 lat
• Niezależny od innych organów –odpowiada tylko przez Sejmem (raport z działalności)

 

• Zasady działania
• Podejmuje działania - na wniosek, obywatela, cudzoziemca, organizacji, organu samorządu, z własnej inicjatywy

 

6. Rzecznik Praw Dziecka –ochrona konstytucyjna praw dziecka (Art.72 )

Ochrona praw: do życia, zdrowia, wychowania w rodzinie i prawo do nauki

• Ochrona dziecka przed –przemocą, wyzyskiem demoralizacją

 

7. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (od 1992) – stanie na straży wolności słowa, praw obywateli do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

 

• Skład:
• 5 członków -2 powołuje Sejm, 1 Senat, a 2 Prezydent – 6- letnią kadencję - na czele przewodniczący
• Zdania:
• Powoływanie rad nadzorczych w telewizji i radiofonii publicznej
• Udzielanie zezwoleń na działalność komercyjnych stacji radiowych i telewizyjnych
• Stanie na straży wolności słowa i prawa do informacji
• Rozdzielanie środków pochodzących z abonamentu radiowo-telewizyjnego

 

8. Prokuratura – stoi na straży praworządności, czuwa nad ściganiem przestępstw, sprawuje funkcje oskarżyciela publicznego.

 

• Na czele prokuratury – Prokurator Generalny (Minister Sprawiedliwości)

podlegają mu:

 

• Prokuratury powszechne

 

• Rejonowe – zwykłe przestępstwa
• Okręgowe – najcięższe przestępstwa, nadzór prokuratur rejonowych
• Apelacyjne – najważniejsze śledztwa, nadzór nad rejonowymi i okręgowymi
• Prokuratura Krajowa - na czele z Prokuratorem Krajowym
• Prokuratury wojskowe

 

• Garnizonowe
• Okręgów wojskowych
• Naczelna Prokuratura Wojskowa (naczelny prokurator woskowy zastępcą PG)

 

9. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (od 1997)- organ do spraw ochrony danych osobowych (I. 2011r.)

 

• Powoływany na 4-letnią kadencję przez Sejm RP za zgodą Senatu.